In de groepspraktijk bij mij om de hoek werd de tweede kauwgomballen-automaat weggehaald. Dappere kinderen krijgen er na een lastige raadpleging een muntje waarmee ze een verrassinkje kunnen draaien. Jongetjes stopten het in de ene, meisjes in de andere. Dat onderscheid vond een zekere Karen (op zijn Engels) niet langer van deze tijd en dus maakten de dokters er snel één automaat van.
Zo zag ik onlangs een kereltje beloond met een haarelastiekje. Het ging wenen, want het wilde natuurlijk liever die stoere rubberspin. “Jij kan dat elastiekje toch ook in je haar doen?” suste de mama het stekelkopje. “Waarom huil je nu? Dat is heus niet alleen maar iets voor meisjes, hoor.” “Ja, dat is een beetje flauw,” kwam ik tussen. “Jongens doen niet flauw.” Het hielp de zaak niet vooruit.
Nooit eerder wonnen zoveel mannen ten koste van vrouwen een Gouden Kalf. Een rechtstreeks gevolg van het feit dat Neerlands grootste filmprijzen voor het eerst genderneutraal werden. De reacties op de uitslag zijn niet mals en komen, o ironie, vooral uit vrouwelijke hoek: “'Lieve fantastische talentvolle actrices van Nederland, zullen we gewoon een eigen gala oprichten? Want dit is echt te triest voor woorden wat hier nu plaatsvindt,” twitterde de cabaretière Yora Rienstra. Actrice Maryma Hassoumi voegde eraan toe: “'Dat genderneutrale komt mannen wel heel goed uit.” Om maar te zeggen: hoe heel die buitenproportionele drang naar genderneutraliteit, zowaar een vorm van fundamentalisme of alleszins indoctrinatie, zich tegen zichzelf keert.
Het zijn hannesen als Dries Van Langenhove die het debat die ongenuanceerde kant opsturen. “Moesten al die panseksuele schepsels de tijd die ze steken in mij haatberichten te sturen gebruiken om bijvoorbeeld een beetje te sporten, dan zouden ze zichzelf al een stuk beter voelen en al die rare fantasietjes over non-binaire transgender-toestanden niet nodig hebben,” klinkt het op TikTok. Met opruiende taal schiet niemand op.
Dat iedereen gewoon zichzelf mag zijn staat buiten kijf. Dat de maatschappelijke opdeling in mannen en vrouwen ook af en toe gewoon handig is, en voor de meeste mensen geen probleem – laat ons dat toch eens goed onderstrepen – evenzeer. Tussen genderfobie (de angst, afkeer of haat tegen gender-niet-conforme individuen of dito gedrag) en het ‘normaliseren’ van elke vorm van genderidentiteit (en dat zijn er zomaar eventjes elf) is er nog plaats voor heel veel nuance. En twijfel.
We hoeven echt niet zomaar alles normaal te vinden. Het woord normaal wordt namelijk al eens flink misbruikt. Er zit het woord ‘norm’ in: daar waar er het meest van is, is de norm. Gaat het over genderidentiteiten dan is de cisgender de norm, mensen die gewoon honderd procent heteroseksueel zijn in overeenstemming met hun geslacht. Cisseksueel is dus normaal.
Neemt dat weg dat er voor alle mogelijke varianten daarop dan geen ruimte is? Natuurlijk niet. Dat is wat de Nieuwe Orde wilde. Maar het betekent evenmin dat de overige opties ‘normaal’ zijn. Ze komen voor, zijn een natuurlijk verschijnsel, menselijk, dierlijk zelfs, maar het staat mensen vrij daar anders over te denken of het zelfs raar te vinden. 'Raar' is geen vies woord: het betekent ‘afwijkend van de norm’. En dat is met alle andere genderidentiteiten het geval. Het is dus zelfs geen kwestie van ‘raar vinden’. Het ìs gewoon zo. Laat ons dat dus ook zo kunnen noemen als we daar behoefte aan hebben. En laten we het dan niet over bekrompenheid hebben.
Alle seksuele geaardheden (vijftien!) én alle genderidentiteiten willen normaliseren zal dus nooit lukken. Het betekent evengoed ideeën opdringen. Mag het bestaan? Natuurlijk mag het bestaan, het kleurt de wereld. Maar dwing mij nergens toe. Laat het mij af en toe zelfs aversief vinden. En: met diversiteitsquota is het uitkijken.
Een volbloed heteroseksuele vriendin was dertien jaar geleden al, een beetje het begin van de normaliseringsdrang ter zake, in de war bij Katy Perry die vol enthousiasme zong over het feit dat ze een meisje had gekust en het fijn vond. “Misschien moet ik het ook eens proberen,” zei ze. “Iedereen schijnt het tegenwoordig te doen. Maar ik heb er geen zin in. Bah.” Uit een vrouwenmond klinkt het vast plots milder. Een gevoel heb je niet in de hand. Wat je ermee doet wel. Dus heb ik niet de minste last van mijn eventuele afkeer zolang niemand mij ergens toe dwingt, ook niet mijn denken. En laat ik iedereen begaan.
Het is een mooi voorbeeld van hoe het radicale dwarsdenken ons finaal niets oplevert. Aan beide kanten van het politieke spectrum. Natuurlijk mag het jongetje het haarrekje in zijn stekeltjes draaien als hij daar zin in heeft. Laat hem maar uitzoeken wat hij prettig vindt. Boos zijn op dat jongetje omdat hij het nièt wil doen is dan weer complete onzin. Toch gebeurt ook dat: als het jongetje een haarrekje maar iets voor meisjes vindt wordt het afgewezen. Dan wordt genderneutraal denken een keurslijf. Een vorm van gedwongen vrijdenken. Mmm.
Misschien draagt het jongetje wel een paar dagen lang het rekje in zijn haar. Daarom is hij nog geen meisje. Volstrekt natuurlijke ontwikkelingsfasen worden soms al te snel verward met allerhande genderidentiteiten. De lichtvoetigheid van hoe met geslachtsoperaties wordt omgegaan in programma’s als het Nederlandse Hij is een Zij is bij momenten ronduit aanstootgevend. Af en toe de dingen zien in het licht van een gezonde vorm van ontwikkelingspsychologie (die beslist niet eindigt met de puberteit) is een goede gewoonte die veel moeizaam omkeerbare ellende voorkomt.
Toen ik klein was noemde mijn buurmeisje zichzelf jarenlang Hein. Ze droeg jongenskleren en hield van voetbal. Niemand die erom maalde. “Ze is een halve jongen,” werd gegrinnikt. Ze was ook fan van George uit de jeugddetectivereeks De Vijf, het meisje Georgina dat liever een jongen was geweest. Leven en laten leven. Toegegeven, omgekeerd is het misschien lastiger. Tegenwoordig is Hein al meer dan twintig jaar een gelukkig getrouwde vrouw met een man en moeder van vier kinderen.
Dat het feminisme schijnbaar weer onderwezen moet worden is opmerkelijk. Misschien wil dat zeggen dat al te fanatiek voor de goede zaak strijden een averechts effect heeft.
Ik moet toegeven dat ik afgelopen zondag met enige nieuwsgierigheid en nog meer reserve naar de voorstelling Gratis Chips! van de Compagnie Barbarie ging kijken, gericht op vijfplussers. ‘Feminisme voor kleuters’ is de ondertitel. Het klonk me zo ridicuul in de oren dat ik de voorstelling MOEST zien. Dit voorspelde weinig goeds.
Maar het gezelschap bracht een bijzonder goed evenwicht in voor wat komaf maken met genderstereotipen moet staan: een genuanceerd kijken naar mensen die af en toe raar doen en het afstappen van dat hokjesdenken à la ‘mannen mogen niet huilen’ en ‘vrouwen mogen geen broek dragen’. Dat is mooi. Het is alleen merkwaardig dat we daar tegenwoordig voor naar het theater moeten gaan. Bovendien: het zijn de mensen en hun kinderen die daarvan allang overtuigd zijn die in het publiek zitten. Dat soort voorstellingen is dus helaas een maat voor niks. Het zou daarentegen verplichte schoolkost moeten zijn (wat ook hier en daar gebeurt).
Vroeger paste je je als minderheid gewoon aan. Maar door alle nieuwe media hebben minderheden ook een stem gekregen. En er komen alleen maar profielen bij, toenemende migratie en emancipatie zorgen daarvoor, en dat is oké. Het legt evenwel ook meer vormen van sociale ongelijkheid bloot: het afgeschafte recht op een mannentoilet bijvoorbeeld.
Genderneutrale toiletten vragen om problemen. Het mannentoilet is nog de enige plaats waar de man baas is. Het wordt even wennen wanneer het een dame is die me er zal op wijzen dat ik naast het urinoir heb geplast. We zullen moeten ophouden met boeren en ongehinderd winden laten, laat staan dat we nog kunnen pochen over het aantal grieten dat al werd versierd.
Het verschil met een avondje thuis wordt zo wel erg klein. En iedereen maar de mond vol hebben van het recht op een eigen plek, privacy, een veilige plaats waar je jezelf mag zijn. Alles dus waar het mannentoilet voor staat. We zijn niet ver meer af van de eerste safe-spaces voor straight white males.
Vind je deze blog leuk? Geef hem onderaan een hartje!
Deze blog delen op Facebook of Twitter? Klik op de knop linksonder en klaar. Een comment op de sociale media toevoegen is ook altijd leuk.
2021, 26 september, Leuven (genderneutrale toiletten in Cinema ZED) (België). Foto: Myrte van der Pol.
Bekijk hier de trailer van de theatervoorstelling Gratis Chips! van de Compagnie Barbarie, nog op tournee tot eind april.
Joost is anders geaard is een lied van de Nederlandse folkband Pater Moeskroen.
Hij is een Zij is een tv-programma van de Nederlandse Publieke Omroep KRO-NCRV en wordt al vijf seizoenen lang uitgezonden op NPO 3. Het programma volgt een groep jongeren die van geslacht willen veranderen of dat reeds zijn. Alle afleveringen zijn gratis te herbekijken via NPO Start (rechtstreekse link naar het programma)