“Ik vreet u levendig op!”, riep de blonde koning. “Ik pel al het zwart ervan af en ik eet het wit op dat vanbinnen zit! … O, die neger is er teveel aan! Wat een gedacht ook dat een van de drie koningen een zwarte moest zijn. Omdat ze een beetje de kosmopoliet wilden uithangen, omdat ze het hele mensdom moesten vertegenwoordigen? Ze hadden toch een gele kunnen nemen, of een rode voor mijn part, een met streepjes? Maar nee, een zwarte.” Aldus de Italiaanse auteur Dario Fo in 1978.
Mijn vriend kon dit stuk onmogelijk goedvinden. Daar zat ik, na lange tijd, met hem, in een theater te kijken naar de monologen van de geprezen toneelschrijver.
Ten geleide: mijn vriend en ik hebben het bij ‘de gevoelige thema’s’ nu en dan flink met elkaar aan de stok. Ondanks die ferme meningsverschillen schieten we erg goed met elkaar op. Zo moet het zijn.
Hij gaat prat op zijn imago van de links-intellectueel. Daarom kijkt hij nooit VTM en leest hij geen HLN. Toch niet in het openbaar. Hij kijkt alleen Canvas en leest De Morgen. Lachen met zwarten past in dat imago niet. Heel af en toe, onder ons, valt hij met een boutade door de mand.
Dario Fo schrijft satire: vlijmscherpe taal, die ons op wat wil wijzen. De voorgehouden spiegel, best confronterend. Wie alleen de toplaag ziet, hoort slechts vulgariteit. Het is de val waarin vaak wordt getrapt.
Een reactie zou kunnen zijn dat dit soort dialogen niet langer op een podium kan. En dat ze moeten worden gekuist. Zo zou Dario Fo nergens nog over gaan. En dus nooit meer worden opgevoerd. Dat is een verholen vorm van censuur. Gebaseerd op stompzinnigheid.
Het klassieke striplandschap, de negende kunst, is door die gekkigheid al getroffen. De commotie rond het zogeheten racistische Kuifje in Afrika is bekend. Zelfs Jommeke ontkomt er niet aan: van het spraakgebrek van Filiberke (hij kon de letter R niet uitspreken) in de eerste albums blijft in de heruitgaven geen spoor. Het resulteert in totaal irrelevante scènes: bijvoorbeeld in Het hemelhuis vertelt hij nu, totaal uit het niets, dat hij wiskunde studeert, in plaats van de oorspronkelijke uitspraakleer. Het raakt kant noch wal. In het geval van De zwarte Bomma klopt zelfs het ganse verhaal niet meer. Los dan nog van de abominabele hertalingen in Standaardnederlands die de volksstrip regelrecht ontzielen. Het is het afbreken van patrimonium en het resultaat heet ‘onherstelbaar verbeterd’. Conservatisme is geen vies woord: het betekent ook bijhouden van wat goed is.
Disney vindt de middenweg en laat aan haar oude klassiekers een boodschap voorafgaan: “Dit programma bevat negatieve weergaves en/of een verkeerde behandeling van mensen of culturen,” staat er. "Deze stereotyperingen waren toen al fout en zijn dat nu nog steeds. Maar in plaats van de inhoud te verwijderen, willen we de schadelijke impact ervan erkennen, ervan leren en het debat voor een meer inclusieve toekomst aanwakkeren."
De hamvraag is wie hier eigenlijk allemaal om vraagt. Alleszins blijft de invloed van de berichtgeving op televisie bijzonder groot. En daar wordt, althans bij onze openbare zenders, telkens de kat die politiek correcte bel aangebonden. Dat schept een vals beeld van onze volksmentaliteit. Men zou het woord manipulatie in de mond kunnen nemen.
Er valt wat te zeggen voor het Nederlands publiek omroepbestel. Dat bestaat naast de taakomroepen, met de NOS die aan onafhankelijke journalistiek doet, ook uit ledenomroepen, zoals AVROTROS, BNN-VARA en KRO-NCRV, elk met hun eigen ideologie. Hoe meer leden, hoe meer middelen en tijd. Er is dus volop ruimte voor élke mening op tv. Dat vertaalt zich in zendtijd voor religie, uitgesproken progressieve gesprekken (BNN-VARA) én regelrechte rechtse debatten, op WNL (Wakker Nederland).
Niettemin is het belangrijk dat er een onafhankelijke openbare omroep blijft bestaan. Anders komen we in Amerikaanse situaties terecht waar het zeer rechts-conservatieve, activistische maar ook dubieuze Fox News al meer dan twintig jaar de de dienst uitmaakt. Intussen beschouwt Wikipedia Fox News niet langer als betrouwbare bron.
Tegelijkertijd slagen ze er in diezelfde VS met PBS, de Amerikaanse Public Broadcasting Service, wel in dagelijks een landelijke nieuwsuitzending te maken die recensenten omschrijven als “de minst partijdige analyse” en “de kalme en geloofwaardige informatie die we nodig hebben." Het kàn dus wel.
Hoe meedogenloos die politieke correctheid soms is mag blijken uit de zaak Eddy Demarez. Ik meng mij zelden in publieke debatten op de sociale media. Het is het soort van discours dat weinig oplevert. Ik heb er dus geen idee van wat er dààr al allemaal over de kwestie is geschreven. Ik verneem nu dat Eddy een sanctie wordt opgelegd. Er is sprake van ‘een zware inbreuk op de integriteitscode’. Die kan worden samengevat als ‘eerlijk, betrouwbaar, professioneel en verantwoordelijk beslissen, handelen en communiceren binnen en buiten de VRT’. Ik zou luidop de vraag kunnen stellen waar een toevallig openstaande microfoon zich situeert en besluiten dat dit binnen noch buiten is. “Daarnaast zetten we in op remediëring,” volgt nog. Remediëren betekent ‘beter maken’. Dat klinkt als: Eddy is ziek. Ze gaan hem genezen van zijn perversiteit. Dat lijkt op homogenezing (nog altijd niet verboden in België - zet daar eens op in, folks). Wat een verdict. Wanneer de remediëring niet aanslaat kan altijd nog tot ontmenselijking worden overgegaan. Het is bijna laster.
Eddy Demarez heet dus gestoord te zijn omdat hij zich vrolijk maakt over het feit dat de meeste Belgian Cats lesbisch zouden zijn. En dat er eentje overduidelijk ‘het mannetje’ is. En omdat hij een - excusez le mot - potige speelster ‘The Mountain’ noemt, of ‘een kolos’.
Een homofiele vriend heeft het over een mollige kortharige vriendin van mij als ‘die man’. Een groepje vrouwen noemt hij ‘een mosselbank’. Een andere huivert alleen al bij de gedachte aan een ‘natte grot’. En een derde speekselt spontaan bij het woord ‘rimshot’ (zo’n tromgeroffeltje met een cimbaal erachteraan). “Ze snuffelen aan elkaars poep,” zei hij over een nakend nieuw homostel. Hij zegt een gold star gay te zijn, dat zijn homo’s die nooit wat met een vrouw hadden. Er zijn ook platinum star gays, de eersteklassers, geboren met een keizersnede, en aldus niet ‘bezoedeld door een vagina’.
Deze mannen zijn niet ziek. Ze hebben een gezonde, relativerende humor die bolstaat van bijtende zelfspot. Heerlijk. Dat zag ook Ann Wauters in, in De ideale wereld: “Misschien hebben we iets te heftig gereageerd, in the heat of the moment.”
Ondertussen is Eddy wel verbrand en zit hij thuis, in de put. Wil je een man echt koeioneren wrijf hem dan een of andere vorm van seksueel grensoverschrijdend gedrag aan. Er hoeft niet eens iets van waar te zijn. Hij zal er nog jaren over doen zijn naam weer te zuiveren. Het is een gevaarlijk wapen.
Gepast taalgebruik, en goed nadenken over de reikwijdte van woorden, is altijd een goed idee. Mia Doornaert, de fameuze columniste, zei het in Winteruur zo - het betrof een heel andere kwestie, maar de vergelijking is makkelijk gemaakt: “De Ecolo-jongeren beeldden Theo Francken als SS’er af. Verschrikkelijk beledigend voor hem én voor de democratische partij N-VA. Ik ben eerder belgicist, zij zijn separatistisch, maar men màg dat meningsverschil hebben. Ecolo zou zich beter excuseren bij de Joodse gemeenschap, want dit is eigenlijk negationisme: doen alsof onder de nazi’s leven niet erger was dan bij manier van spreken onder een N-VA stadsbestuur is toch wel zeer grof.”
Daar valt over na te denken. Anders gezegd: het antwoord op een al dan niet vermeende aantijging is vaak nog bezwarender dan de (gewaande) belediging zelf.
Alles door de woke-filter duwen is een gevaar voor de humor. De ergste aanslag op de vrije meningsuiting is wellicht de humor aan banden leggen.
Al in 1986 illustreerde een Sinterklaasgag van De familie Doorzon hoe de langetenencultuur (toen nog een marginaal verschijnsel) elke grap onmogelijk maakt: op verzoek van de feministische ma Doorzon worden de rollen zodanig politiek correct herverdeeld dat het Sinterklaasfestijn volstrekt belachelijk wordt: dochter Doortje wordt Sinterklaas en de witte pa Doorzon zwart geschminkt (blackface komt soms goed uit), omdat de Surinaamse schoonzoon Arie geen Piet wil zijn. De donkere Arie eindigt als de schimmel.
Het wordt een flauwe wereld wanneer we alleen terug kunnen grijpen naar de Boomer Humor. Tijdens een fietstochtje riep een twintiger mij na: “Hey meneer, uw wiel draait!”. Hij had er dus al van, met dit soort van grappen moest hij zijn meisje imponeren. Toegegeven: er is niks platvloers aan, dubbelzinnigs of aanstootgevends, spottend of kritiserend noch is het discrimenerend, sarcastisch of cynisch. Kortom, het is geen mop.
Sakkeren doen we dan alleen nog met ‘potvolkoffie!’ of ‘God! … verbiedt het vloeken’. Aan tafel grappen we met: “Ork, ork, ork, soep eet je met een …? Lepeuuuul!!” en “Hoelang is een Chinees” (op het randje, die laatste). Om te besluiten met “’t Was B, ’t was I, ’t was Z, ’t was On-der-goeeed … ’t Was bijzonder goeoeoed!”
Je suis Eddy.
Vind je deze blog leuk? Geef hem onderaan een hartje!
Deze blog delen op Facebook of Twitter? Kinderspel: klik op de knop linksonder en klaar. Een comment op de sociale media toevoegen is ook altijd leuk.
2020, 28 juni, Kessel-Lo (België). Foto: Floor Elli, bewerking: Joost Elli.
De commentaren van Eddy Demarez op de Belgian Cats hoor je op YouTube.
De integriteitscode van de openbare omroep lees je hier.
Mia Doornaert in Winteruur herbekijk je op VRT NU. De Winteruur-podcast vind je op de klassieke kanalen, onder meer hier op Spotify (rechtstreekse link naar de aflevering).
De familie Doorzon (uit: De familie Doorzon nr. 9: Dozo!!!). © 1986 Gerrit de Jager
