De verikeanisering van de taal

Er heerst een rare radiotrend: ze noemen de luisteraar bij de voornaam, in feite zonder dat het iets toevoegt. Bruno… Kathleen… Alice… (Alice? Who the fuck is Alice?) Dat schept natuurlijk een wij-gevoel. Het lijkt alsof de sociologie van het individualisme slechts een complottheorie is. We zijn één grote familie. En dan ga je als vanzelf ook meteen je’en en jij’en, altijd en overal, gepast of niet. Specialisten hebben het over de ‘verikeanisering van de taal’.

IKEA nam destijds een voortrekkersrol in het schriftelijk communiceren met ‘je’ naar haar klanten (de Zweden schrapten trouwens al in de jaren zestig de u-vorm). Op wat gemor na gebeurde dat tamelijk geruisloos. Het was het begin van het opleuken van beleefdheidsvormen — iets wat zich laat voelen in allerlei uitwassen. De overtreffende trap is wanneer rang en stand komen te vervallen.

Met name in talkshows gaat het er steeds amicaler aan toe. Dat Paul de Leeuw met die informele interviewstijl in de jaren negentig pionierde, valt hem als komiek lastig te verwijten. Gekker voelt het in een doorsnee praatprogramma: daar heten kolonels en advocaten gewoon Roger en Walter. Zelfs de premier laat zich met Bart aanspreken. Emmanuel Macron zal het niet overkomen (in Frankrijk bestaat tutoyeren niet). Tijdens het handen schudden bij een herdenking in Parijs riep een tiener: “Ça va, Manu?” Macron kapte hem af: “Non, tu ne peux pas faire ça… Le jour où tu feras la révolution, tu apprendras d’abord à dire ‘Monsieur le Président de la République’.”

Je kan zoiets pedant vinden. Zelf beleef ik het wel als prettig mensen bij hun titel aan te spreken: het zet de rollen op scherp. Sommige politici denken daar anders over. Ze vragen erom bij hun voornaam te worden aangesproken. Ze praten ook op die manier over elkaar: “Melissa doet haar stinkende best”, “Frank werkt keihard.” Het suggereert gelijkwaardigheid: “Wij zijn één van jullie en samen gaan we het land beter maken.” #1Ploeg11Miljoen.

Nu en dan wordt het zelfs volks — bijvoorbeeld “een Zuhalleke doen”. Of Conner Rousseau, die het over Annick De Ridder heeft als “maske”. Het komt me allemaal weinig oprecht over. Het is zoiets als de pastorale glimlach; die werkt ook niet. Als je niet leuk bént, kan je niet doen alsof.

Het probleem (nu ja, er is natuurlijk wel Oekraïne en Gaza, maar toch) is dat er geen wet van Meden en Perzen over bestaat. De verwarring over aanspreekvormen lijkt zo oud als het Nederlands zelf. De taalkundige Von der Hake vroeg zich in 1908 al wanhopig af: “Wat moet een taal beginnen, waarin men in verlegenheid zit, hoe iemand aan te spreken?” En voor wie mij als een knar wil wegzetten: hoewel er weinig specifiek onderzoek is naar de houding van Vlamingen tegenover je en jij, suggereren bestaande studies dat deze aanspreekvormen beleefdheid en afstand beïnvloeden. Vlamingen willen dat verschil nog steeds maken: u blijft in formele situaties de norm, terwijl je en jij vooral informeel en persoonlijk overkomen.

Misschien is de grootste schuldenaar van de vervlakking wel de geschreven pers, die grossiert in jeuknamen voor politici (Steve Stunt, Madame Non) en sporters (Polle Gazon, Volderke, Wielemie — braakneiging). Met als dieptepunt: Fredje Raketje.

Dat verkleinen zie je wel vaker opduiken, bij artiesten met name: de een omarmt het (Sammeke Gooris), de ander is er minder blij mee, zoals mocht blijken uit de documentaire Bigger and Bolder van ‘Patje’ Krimson. Lokaal kennen we onze eigen varianten. In Leuven zijn het de -ke-vormen: de Jokke Kerkhofs, de Jakke Eelen, de Jokke Schreurs en de Stakke Seys. Bespaar ons dat als het over politici gaat. Stel u voor: de Frakke Vandenbroucke. We zijn al “Mee met Mo.”

Vindt u deze blog wel wat hebben? Geef hem onderaan een hartje!

Delen op Facebook of X kan ook: klik op de knop linksonder en klaar.

Wilt u graag reageren? Dat kan beneden op deze pagina (opgelet: uw reactie is zichtbaar).

2025, 3 september, Leuven (Gedenkbank Jokke Kerkhofs, Grote Markt, Tafelrond) (België). Foto: Bart Cloots.

Het begrip verikeanisering werd bedacht door taalkundige Marc van Oostendorp.

Lees ook: Team Taaladvies Vlaanderen. (z.d.). U of je? Heerlijk Helder op Vlaanderen.be.

Nog interessant: Oosterhof, A., Heynderickx, P., & Meex, B. (2017). Gecombineerd gebruik van u en je in personeelsadvertenties: over de grammaticale en culturele context van aanspreekvormen. KU Leuven.