Ceci n’est pas un mâle performatif

Joost Elli
11 nov
3 minuten om te lezen

Afgelopen week trok ik er een dagje op uit met mijn dochter, naar Antwerpen. Boetiekjes doen. Achter de toog stonden telkens bijzondere mannen. Niet met zekerheid van de herenliefde, niet per se non-binair, alleen vreemd uitgedost. Verwijfd eigenlijk. Ze schenen van dezelfde fabrieksband gerold: de te wijde broek, het vintage bloesje, de lederen schoen en de matcha. En natuurlijk het wat rommelige maar weloverwogen kapsel. Ik wist het zeker: ik had eindelijk “de performatieve man” ontmoet — het summum van de geënsceneerde identiteit. TikTok live! Een duts misschien, maar wel eentje die probeert indruk te maken in een wereld waarin elke vorm van mannelijkheid onder een vergrootglas ligt.

Imago is menselijk. We doen er allemaal aan en dat mag. Op voorwaarde dat het authentiek is. De stijladel is overal, van drugstore cowboys en salonsocialisten tot zoetwaterflaminganten en bobo’s. Dat is gewoon een beetje aandoenlijk. Bij de performatieve man ligt het anders: die heeft een dubbele agenda. Een verleidingstruc: een nieuw mannelijk archetype dat authenticiteit en verleiding zorgvuldig opvoert. Hij jaagt op links-intellectuele vrouwen. Hij draagt chick lit mee, in een totebag van Greenpeace — ook al interesseert het hem geen lor. Zijn relatie begint met een leugen. Hij is een charlatan.

Toegegeven, dat is een hard oordeel. Mijn dochters verwijten mij weleens hokjesdenken. Maar wie doet het niet? Mensen hebben een diepgewortelde behoefte hun soortgenoten te categoriseren. (Door mij een hokjesdenker te noemen doen ze het in feite zelf.) Labelen helpt grip te krijgen op de complexiteit van anderen. Niet zelden gaat dat gepaard met afwijzing. Op kop staan de -isten (seksisten, misogynisten, patriarchalisten etc.). Op dezelfde manier wordt gedrag gecatalogiseerd. Het -ingen is populair: ghosting, breadcrumbing, catfishing …. Het speelt zich vaak af in een negatieve relationele context, waarbij vooral mannen het moeten ontgelden. Niet zelden wordt de straight white male het mikpunt — als drager van collectieve schuld, als erfgenaam van privilege. Of is dat blame-shifting?

Het succes van de performatieve man is opmerkelijk. Hij scoort miljoenen views met emotionele bekentenissen, relatietips of “authentieke” self-caremomenten. Een man die zijn mannelijkheid toont ligt kennelijk moeilijker. Een man die een vrouw op een eenvoudige manier iets uitlegt riskeert mansplaining te worden verweten. Ene Rebecca Solnit vond het uit, in 2008. In haar essay Men Explain Things to Me, beschreef ze hoe mannen haar voortdurend dingen verduidelijkten die ze zelf had opgetekend. Sindsdien is het hek van de dam: de Schotse hooglanden zijn zelfs uitgeroepen tot mansplaining-vrije zone. Och my bloomin’ clog! Met dank aan een handvol primate catcaller-hikers … Volgens mij is dat stereotyping. Of neem nu die arme Emmanuel Macron, die in een poging wat normaler over te komen wijdbeens poseerde met ontknoopt hemd op zijn vakantiebestemming. Lichaamstaalexperten raakten er niet over uitgepraat. De Vlaamse Dana Ketels verweet hem manspreading: “Die benen, dat hemd, dat borsthaar: mensen willen zoiets eigenlijk niet zien. Het komt te zeer in de intieme zone.” Ach toch … Laat ons vooral niet vergeten dat het - zoals vaak - een hele kleine groep is die heel luid staat te schreeuwen. Een studie gepubliceerd in Proceedings of the National Academy of Science (dat klinkt alleszins serieus) wijst uit dat manspreading zorgt voor betere kansen op de datingmarkt. Ook op zakelijk gebied doen de spreaders het beter: ze worden gezien als ‘open and willing to share’. Het heeft allemaal wat weg van antropomorfisme, waarbij dieren menselijke eigenschappen worden toegedicht. Bovendien: elke vrouw wil een man die haar begrijpt – tot het moment dat hij dat ook echt probeert. De Amerikaanse komiek W.C. Fields wist het al in de jaren veertig: “It ain’t what they call you; it’s what you answer to.” En vergeet ook niet te lachen. Want als je geen een gevoel voor humor hebt is dat niet leuk. Of is dat dan weer shrugging?