Vader is een antiheld

Mannen hebben het niet onder de markt. Ze zijn vervangbaar en dat weten ze. En ze dreigen hetzelfde lot te ondergaan als het paard. Dat edeldier moest het afleggen tegen de auto. Wat rest is in het beste geval een bijna puur ceremoniële rol. Maar nog erger vergaat het de vader: die dreigt een roemloze dood als antiheld te sterven.

Historisch gezien valt die neergang te begrijpen. Vaders zijn natuurlijk al langer niet meer de (vooral in hun eigen ogen) onmisbare kostwinners of verwekkers. Dat leidde tot een paar naoorlogse generaties karakter- en richtingloze vadertypes. Ze hadden toen een tijdje nodig om het imago van de pater familias van zich af te schudden. In de schoot van dat proces ontstond helaas het tamelijk rare emancipatie-idee dat mannen en vrouwen inwisselbaar zijn (emancipatie en gelijkstelling worden wel vaker door elkaar gehaald). Het reduceerde de vader tot een hulpeloos creatuur, een aanhangsel van moeder de vrouw. Gevoed door de reclamewereld, die van de doofus dad trope tot op vandaag dankbaar misbruik maakt: de vader als sul, die het zonder zijn echtgenote niet redt. Hij liet zich domweg uitrangeren.

De platbroekerij grondig beu ontpopte zich midden jaren 2000 in Nederland de IkVader-beweging, die zich begon in te zetten voor de rehabilitatie van het vaderschap. Geen oeverloze discussies over wie doet nu wat in het huishouden, maar een debat ten gronde: hoe erkennen we opnieuw de unieke bijdrage die vaderschap levert aan het leven van een kind? 'De vader als volwaardige opvoeder'. Niet vanuit een dwaas dogma, wel vanuit oprechte bekommernis.

Het woord 'noodzaak' werd daarbij niet in de mond genomen. Dat deed wel de Duitse intellectueel Alexander Mitscherlich, in 1963, die zich toen al grote zorgen maakte: “Een vaderloze samenleving leidt tot psychologische en sociale vervlakking,” stelde hij, “tot een gemeenschap die worstelt met gezag, binding en samenhang.” En nog: “De vaderrol is niet zomaar door een andere vorm vervangbaar.” Mja, dat eerste houdt misschien wel enigszins steek. Maar of de vader daardoor werkelijk onmisbaar is …? Voel de gevoeligheid.

Mitscherlichs visie echter zomaar afdoen als louter verzet tegen regenbooggezinnen, solomoeders, non-binariteit of butch-identiteiten zou niet ernstig zijn. Want ook nog in deze gendergevoelige tijd tonen onderzoeken aan dat kinderen floreren met een écht betrokken vader (niet te verwarren met de papa die één keer per week met zijn kind op zondag naar de bakker gaat). De gerenommeerde Nederlandse psycholoog Louis Tavecchio stelt dat een kind leert van zijn moeder én zijn vader: vaders stoppen spel, fysieke interactie en uitdaging in de opvoeding, zetten aan tot exploratie, autonomie en zelfvertrouwen; moeders brengen veiligheid, zorg en rust. Dat zijn gewoon vaststellingen: ze zijn complementair.

Maar, als het zo simpel is, waarom is daar dan een beweging voor nodig? Het gaat hem in de eerste plaats over het aanvaarden van de verschillen tussen mannen en vrouwen, én om het recht om daarnaar te leven. Daar wringt het emancipatie-schoentje: echte emancipatie kijkt naar de eigen kwaliteiten van eenieder en hoe die samen te brengen. Het tegendeel levert alleen maar van dat uitgehold new age-achtig vaderschap op. Bovendien vetrekken vaders sowieso al vanuit een underdogpositie. Ze worden vaak over het hoofd gezien, en vrouwen spelen daarin onmiskenbaar mee een rol. Dat is geen calimerogedrag: scholen en groepspraktijken zijn nu eenmaal vrouwenbastions en ook in de jeugdzorg, de CLB’s en dergelijke werken nauwelijks mannelijke professionals. Het zorgt hoe dan ook voor een tunnelvisie op de vaderkwestie. Dat vertaalt zich in de praktijk: formulieren, uitnodigingen en e-mails zijn bijna uitsluitend voor de moeders bestemd; wie antwoordt als vader krijgt niet zelden een aan de moeder gericht bericht terug. De leesouder en niet te vergeten de fruitouder ... het zijn bijna uitsluitend dames. Dat gewoon benoemen is al tricky. Het is een zeer onwelkome waarheid.

Gelukkig lijkt de Vlaamse overheid de lacune te hebben opgemerkt: op hun website Opgroeien is een hele rubriek aan De Vader gewijd. Gortdroog, maar wel met een heuse Engelstalige Father-inclusive practice guide! Echter een handleiding die moet leiden tot de bereidheid hem (de gids) te gebruiken ontbreekt. Vaderschap vraagt meer dan goede bedoelingen of taakjes verdelen. Het vraagt erkenning. Zolang die er niet is, blijft ook de beste gids dode letter.

Vindt u deze blog wel wat hebben? Geef hem onderaan een hartje!

Delen op Facebook of X kan ook: klik op de knop linksonder en klaar.

Wilt u graag reageren? Dat kan beneden op deze pagina (opgelet: uw reactie is zichtbaar).

2025, 12 december, Leuven (Rector de Somerplein, Standaard Boekhandel) (België). Foto: Bart Cloots.

Opgroeien.be van de Vlaamse overheid bundelt informatie, tools en ondersteuning rond opgroeien, opvoeding en hulpverlening voor kinderen, jongeren, gezinnen en professionals.

Lees hier meer over de Father-inclusive practice guide (inclusief download, Engelstalig).